Door Mathijs Dingjan op 
Soms gebruikt iemand een afweermechanisme om zichzelf te beschermen tegen angst, verdriet of emotionele pijn.
Wellicht heb je een partner die bepaalde gesprekken ontwijkt, die jij juist wilt voeren. Of heb je het gevoel dat je een man date met een gesloten hart.
Misschien ben jij zelf wel degene die een afweermechanisme gebruikt en wil je ervan af.
Wat je situatie ook is, in dit artikel leer je alles over psychologische afweermechanismen. Welke er zijn, waarom ze ontstaan en hoe je ermee omgaat.
Inhoud van dit artikel:- Wat is een afweermechanisme?
- Hoe ontstaan afweermechanismen?
- Zijn er overeenkomsten met fysieke pijn?
- Voorbeeld afweermechanisme: ontwijking
- Andere voorbeelden van emotionele ontwijking
- Help! Ik wil stoppen met het ontwijken van mijn pijn
- Afweermechanismen tegen confrontatie
- Afweermechanisme voorbeelden in contact met anderen
- Iemands afweermechanisme herkennen
- De eerste stap naar heling van je afweermechanismen
Heb je trouwens mijn gratis rapport al gezien waarin je De 3 schakels van succesvolle relaties geef? Daarmee ontdek je exact hoe je jouw relatieproblemen oplost en eindelijk samen gelukkig wordt in 3 simpele stappen. Download de 3 relatieschakels nu
Na het lezen van dit artikel kun je psychologische afweermechanismen herkennen en heb je de eerste stappen gezet naar het oplossen ervan.
Wat is een afweermechanisme?
Een afweermechanisme is een automatische reactie van je onderbewustzijn, met als doel je te beschermen tegen pijn.
Deze reactie komt op gang als je wordt ‘getriggerd’. Je onderbewustzijn associeert deze trigger met mentale of fysieke pijn. Die associatie is in het verleden ontstaan toen je bijvoorbeeld iets naars meemaakte.
Om deze pijn te voorkomen, zet je onderbewuste het afweermechanisme in werking. Hier is een diagram om het duidelijk te maken:
Afweermechanismen kunnen verschillende vormen aannemen. Van in de verdediging schieten tot de aandacht afleiden. Zo meteen geef ik je een overzicht.
Hoe ontstaan afweermechanismen?
Stel je voor: je partner kijkt ineens boos naar je. Hij heeft nog niet uitgesproken waarom, maar zijn blik zegt genoeg.
Dit doet je herinneren aan momenten waarop je ex boos op je was en volledig tekeerging. Zo ongemakkelijk wil jij je nooit meer voelen. Daarom schiet je in de verdediging, nog voordat hij wat heeft gezegd. Je onderbewustzijn hoopt namelijk dat je partner zich bewust wordt van zijn boosheid, voordat hij tekeergaat. Dat werkte namelijk soms bij je ex.
Onthoud echter dat het afweermechanisme is ontstaan in de relatie met je ex. Niet bij je huidige partner. Maar toch kan een afweermechanisme blijven plakken. Dat komt omdat je oerinstinct een vergelijking opmerkt tussen de situatie toen en de huidige situatie, en het verschil niet ziet. Het schema is in dit geval:
Misschien was je veertien toen je bij die gemene partner was. Waardoor je niet de innerlijke kracht had om voor jezelf op te komen. En misschien was hij een echte eikel, terwijl je nieuwe partner juist een zachtaardige man is. Een boze blik van je nieuwe partner betekent niet dat hij je de volle laag geeft.
Zo zijn er allerlei dingen die mogelijk verschillen met de situatie waarin je het afweermechanisme hebt aangeleerd. Maar dat is niet waar je onderbewustzijn op focust. Je onderbewustzijn kijkt simpelweg naar de overeenkomsten. Het gaat erom dat je onbewust de verwachting hebt dat je mentale of fysieke pijn zult ervaren.
Zijn er overeenkomsten met fysieke pijn?
Jazeker. Ik gebruik ter illustratie het voorbeeld van een heet fornuis.
Als jij als kind je hand op een heet fornuis legt, trekt je onderbewustzijn je hand automatisch weg. Het registreert dat hitte pijn doet, nog voordat je er zelf erg in hebt.
Een kind raakt het fornuis één keer aan. Daarna nooit meer. Het heeft geleerd dat dat niet prettig is.
Hetzelfde geldt voor mentale afweermechanismen. Iets doet pijn en je blijft er voortaan uit de buurt. Maar in het geval van mentale pijn, ligt het iets ingewikkelder. Je kunt je geest niet ergens ‘vanaf trekken’, zoals de hand op het fornuis. Je brein heeft andere slimme manieren om daarmee om te gaan. Deze mechanismen onderscheid ik aan de hand van twee categorieën:
- In het contact met andere mensen (mijn voorbeeld van de ex gaat over deze categorie), en
- In de manier waarop jij je eigen emoties vermijdt, verdooft of afsplitst.
Voorbeeld afweermechanisme: ontwijking
Je ging gisteren op date, maar naderhand appt hij je niet dat hij het gezellig vond. Vandaag heb je nog steeds niks gehoord. Het is zeven uur ’s avonds, je komt thuis uit je werk en je denkt niet dat er nog een berichtje komt. De moed zakt je in de schoenen. Je voelt je steeds slechter… BOEM! Je bedenkt je ineens dat je een bak Ben & Jerry’s in de vriezer hebt staan. Dat kan je nu wel gebruiken! Sterker nog: na een lange dag werken heb ik dit verdiend, denk je. Je nestelt je op de bank, zet de tv aan en eet de bak ijs leeg. De hersendodende programma’s brengen je in een trance. Waaruit je pas om elf uur ’s avonds ontwaakt. Als het tijd is om naar bed te gaan.
In dit voorbeeld komen de volgende innerlijke afweermechanismen terug:
Hedonisme
Als je je slecht dreigt te voelen, grijp je snel naar roomijs. De prettige sensatie neemt je aandacht in beslag, waardoor je niet aan je ellende hoeft te denken.
Zintuigelijke overstroming
Daarnaast zet je de tv aan. In combinatie met het leegeten van de bak met ijs, worden je zintuigen overstroomd met beelden en klanken. Dat drijft de verwachting van pijn verder uit je gewaarwording.
Overeten
Als je te veel eet, gebruikt je lichaam veel energie om het voedsel af te breken. Hierdoor is er minder aandacht voor wat je dwars zit. Je hebt er simpelweg geen energie voor. Daarnaast zorgen zoete en vette snacks voor een gelukzalig gevoel.
Afleiding door stimulatie
Tv-programma’s zijn gemaakt om je continu emotioneel te stimuleren. Elke vijf minuten gebeurt er iets schokkends. En niet alleen dat. De camera wisselt continu van perspectief. Dat houdt je aandacht vast. En de montage is zo, dat je continu op het puntje van je stoel blijft zitten. Met als gevolg: de tv zuigt al je aandacht op, waardoor er geen ruimte is voor je pijn.
Trance
Als je het hard genoeg probeert, kom je in een soort ‘flow’ waarin je volledig afgeleid bent. Je merkt niets van wat er om je heen gebeurt. Naderhand kun je het gevoel hebben dat de tijd is gevlogen. Je herinnert je wat je hebt gedaan, maar je was er niet bewust bij.
Slapen
Je zorgt voor afleiding totdat het tijd is om naar bed te gaan. Als je slaapt, ben jij je niet meer bewust van wat je voelt.
Andere voorbeelden van emotionele ontwijking
Alcohol- of drugsgebruik
Een bekende manier om niet geconfronteerd te worden met je emoties. Alcohol verdooft en geeft je plezierige sensaties. Om over drugs nog maar te zwijgen. Uiteraard zijn andere verslavingen net zo gevaarlijk. Verslaving komt vaak voort uit het verdoven van innerlijke pijn.
Socializen
Sommige mensen willen niet alleen zijn, omdat ze dan overspoeld worden door emoties.
Seks
Een prettige manier van afleiding. Maar een schadelijke, als je het onveilig doet. Of als je het op een manier doet waar je eigenlijk niet gelukkig van wordt.
Excessief sporten
Hoewel het gezond lijkt om te trainen, kun je ook te ver gaan. Dit gebeurt wanneer sporten een afweermechanisme is tegen innerlijke pijn.
Jezelf uithongeren
Sommige mensen gebruiken deze strategie om minder te voelen. Anorexia-patiënten zijn hier een extreem voorbeeld van. (Uiteraard spelen er meer zaken mee bij Anorexia-patiënten die ik hier niet benoem. Zoals het gevoel van controle willen behouden.)
Overwerken
Onder het mom van je carrière kun je lekker vluchten in te veel werk.
Dagdromen
Fantaseren over een wereld waarin je probleem niet bestaat. Vaak gaat dagdromen over een geweldige omgeving waarin jij je heel fijn voelt. Dit is een goede techniek om jezelf gerust te stellen in tijden van stress. Maar als het automatisch gebeurt, houdt dit het ontwijkingsgedrag in stand.
Switching
Wanneer je mentaal van de hak op de tak springt. Bijvoorbeeld: je pakt je smartphone en scrolt snel door Tiktok, Facebook en/of Instagram en daarna begint je rondje weer opnieuw. Je focust je nooit lang op één ding waardoor je niets voelt.
Sublimatie of transmutatie
Je zet je pijnlijke gevoelens om in productiviteit. Hierdoor ga je de oorzaak van de gevoelens soms uit de weg. Er is uiteraard niets mis met productiviteit, maar als je het probleem niet bij de kern aanpakt, moet je steeds harder rennen om deze voor te blijven. Met wellicht een burn-out als gevolg.
Obsessie
Door je alleen op een ander te focussen, hoef je niet aan je eigen verdriet te denken. Je denkt dat liefde van een ander jou gelukkig, kalm en rustig gaat maken. Dat maakt je extreem afhankelijk.
Afhankelijkheid
Je stelt de behoeften van een ander boven die van jezelf. Door vooral met een ander bezig te zijn, vergeet je jezelf. Wanneer jouw emotionele welzijn afhankelijk is van het emotionele welzijn van je partner, kan je in een codependente relatie zitten.
Help! Ik wil stoppen met het ontwijken van mijn pijn
Afweermechanismen zijn menselijk. Iedereen heeft ze. Ze zijn zelfs belangrijk, want zonder dit ‘systeem’, zouden we triggers niet kunnen vermijden waardoor we keer op keer moeten lijden. Het is cruciaal om je hier bewust van zijn.
Mocht je merken dat je afweermechanismen gebruikt, toon dan compassie richting jezelf. Wees alsjeblieft lief voor jezelf als jij dit weleens hebt ervaren. De eerste stap naar het opheffen van je afweer is dat je genoeg zelfliefde hebt. Als je goed zorgt voor je onderbewustzijn, kan deze makkelijker ontspannen.
Laten we het hebben over de tweede categorie van afweermechanismen. Deze gebruik je vooral in contact met andere mensen. Want niet alleen je eigen innerlijk kan je confronteren met iets wat je eigenlijk niet wilt voelen. Andere mensen doen dit soms ook.
Afweermechanismen tegen confrontatie
Stel, je bent vroeger erg gekwetst door je ouders doordat zij je niet juist hebben behandeld. Ook kon je niet bij hen terecht met je pijn. Je leert dan je eigen emoties nooit te reguleren.
Als gevolg daarvan ontwikkel je een hele rits afweermechanismen om mensen op afstand te houden, zodat je niet hoeft te dealen met afwijzing, teleurstelling en verdriet. Want emotionele intimiteit, dat kan allerlei rotgevoelens veroorzaken.
Dit is vaak het geval bij mensen die borderline hebben ontwikkeld. Zij hebben vaak een geschiedenis met veel trauma’s. Maar ook mensen die een relatief leuke jeugd hadden, kunnen op bepaalde vlakken deze mechanismen hebben. Een vrouw die opgroeide met een vader die lief maar erg bazig was, kan afweermechanismen hebben ontwikkeld die opkomen in volwassen relaties.
Uiteraard kan je partner ook afweermechanismes hebben die voor problemen zorgen. En soms versterk je elkaar daarin. Dit artikel kan je daarbij helpen:
Afweermechanisme voorbeelden in contact met anderen
Ontkennen
Als iemand je attent maakt op iets wat je niet wilt horen, kun je glashard de feiten ontkennen. Ook kun je doen alsof er niets aan de hand is. Oftewel de situatie ‘downplayen’. Stel dat je vriend elke dag drinkt. Je zegt er wat van. Zijn reactie: “Het valt mee. Ik drink maar vijf glazen per dag. Mijn vader dronk er tien.” Hij doet alsof vijf glazen weinig is door het te vergelijken met iemand die veel meer dronk.
Idealiseren
Doen alsof iemand alleen maar geweldig is, terwijl deze persoon ook negatieve kanten heeft. In het voorbeeld van het meisje met de autoritaire vader, zal ze als volwassene vaak benadrukken hoe lief haar vader is. Terwijl hij zich ook kon gedragen als een dictator. Je praat dingen goed, soms zelfs ten koste van jezelf “het zal wel aan mij hebben gelegen”.
Rationaliseren
Het geven van drogredenen waarom iets pijnlijks nodig was. Het gaat niet om de reden, maar om het verschuiven van de schuldvraag. Je partner zegt bijvoorbeeld: “Ik vond het niet leuk dat je tegen me schreeuwde.” Waarop jij zegt: “Ik deed dat omdat jij je niet gedroeg.” De aandacht verplaatst naar het gedrag van het slachtoffer, in plaats van de acties van de dader. Dit kan ook intern gebeuren. “Ik zat de hele avond achter de computer omdat hij niet terug had geappt.” Terwijl deze dingen niet aan elkaar zijn gerelateerd.
Reactieformatie
Als je boos bent, doe je alsof je vrolijk bent. Zodat de ander niets merkt. En jijzelf ook niet.
Valse hoop
Blijven geloven in de goedheid van de ander. Ook al doet hij zijn uiterste best om je te bewijzen dat hij een eikel is.
Valse macht
Onterecht erin vertrouwen dat je anderen kunt veranderen en zelfs allerlei redenen aandragen waarom dit op de termijn zal werken. Terwijl je juist ervaart dat de ander niet voor je openstaat.
Projectie
Gevoelens die je niet wil accepteren, toeschrijven aan de ander. Je bent zelf boos, maar wilt dat niet laten zien. Onbewust denk je dat de ander boos is op jou.
Iemands afweermechanisme herkennen
Na het lezen van dit artikel is een afweermechanisme herkennen vrij eenvoudig. Maar hoe je ermee omgaat is een tweede.
Wat in ieder geval niet werkt, is iemand te verwijten dat deze persoon emotionele zelfbescherming toepast. Zeg dus niet: “Dit is je patroon, je afweermechanisme, je ego. Dat is slecht. Stop ermee.”
Herinner je je de uitleg aan het begin van het artikel? Dat mensen een afweermechanisme gebruiken omdat ze pijn hebben gehad in het verleden? Je zegt dan eigenlijk: “Het is dom dat jij jezelf probeert te beschermen tegen mensen die je pijn doen.”
Hoe zou jij hier zelf op reageren? Een andere opmerking die averechts werkt: “Je voelt pijn en daardoor reageer jij je af op mij. Vanuit je patronen, je ego.”
Hiermee leg je de schuld van die patronen bij de ander. Niet erg aardig. Want de oorzaak van die patronen ligt niet bij de ander. Hij heeft nare dingen meegemaakt en heeft zich moeten harden. Wanneer je hem verantwoordelijk maakt voor zijn patronen, zal het gedeelte van hem dat pijn voelt je dat niet in dank afnemen.
Wat werkt wel?
Je wilt compassie tonen en hem steunen, zonder over je heen te laten lopen. Je kunt iemand begrijpen, zonder diegene gelijk te geven. Zelfs als hij enorm boos op je is, kun je op een zorgzame toon zeggen: “Ik zie dat je iets niet leuk vindt. Ik wil je graag helpen, maar ik kan me niet zo goed concentreren als je tegen me schreeuwt.”
Je laat hem merken dat je het schreeuwen niet fijn vindt. Maar dat je wél achter hem staat. En hem wilt helpen als hem iets dwars zit. Daarmee is niet gezegd dat hij ineens het licht ziet. Maar het voortdurend communiceren van steun is een eerste stap op weg naar het opheffen van afweermechanismen.
De eerste stap naar heling van je afweermechanismen
Merk je dat je vastzit in negatieve patronen? Dat je vaak afweermechanismen gebruikt, zowel tegen jezelf als tegen anderen?
Waardebesef is de eerste stap naar heling. Jezelf op nummer 1 zetten. En ik ga je daarbij helpen.
Ik heb namelijk een e-book geschreven waarin ik je stap voor stap leer hoe je kunt werken aan de beste versie van jezelf. Met de inzichten in mijn e-book zal jij je lekkerder in je vel gaan voelen en beter worden in het contact met anderen.
Ben jij klaar om de sterke, krachtige vrouw te worden die je wilt zijn? En om een basis te leggen voor het afrekenen met je afweermechanismen? Laat hieronder je mailadres achter en ik stuur het e-book direct gratis naar je inbox.
› Ja, stuur me 'de 3 schakels in zijn mannenbrein' nu gratis!
Oh, en vergeet hieronder je gratis download niet ;)
Liefs,
Mathijs Dingjan
Schrijf een reactie